Η ασπιρίνη, τα αντιρευματικά – αντιφλεγμονώδη και το στομάχι
Η ασπιρίνη σε διάφορες μορφές χρησιμοποιείται από την εποχή του Ιπποκράτη και η χρήση της συνεχώς διευρύνεται. Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ) είναι επίσης ευρύτατα χρησιμοποιούμενα φάρμακα.
Έρευνα από το Ελληνικό Ίδρυμα Γαστρεντερολογίας και Διατροφής (ΕΛΙΓΑΣΤ) το 2005 έδειξε ότι περίπου 1 στους 3 Έλληνες ενήλικες, ανεξαρτήτως ηλικίας, λαμβάνουν ασπιρίνη και/η ΜΣΑΦ. Το ποσοστό λήψης των φαρμάκων αυτών αυξάνει σημαντικά με την πρόοδο της ηλικίας.
Ποιες είναι οι συνήθεις ανεπιθύμητες ενέργειες της ασπιρίνης και των ΜΣΑΦ;
Η συνηθέστερη ανεπιθύμητη ενέργεια των φαρμάκων αυτών είναι η εμφάνιση δυσπεπτικών ενοχλήσεων. Αν και αρκετοί ασθενείς έχουν δυσπεψία χωρίς ενδοσκοπικά ευρήματα από τον στόμαχο ή το δωδεκαδάκτυλο, σημαντικό ποσοστό από τα δυσπεπτικά ενοχλήματα οφείλεται στην πρόκληση πεπτικών διαβρώσεων και ελκών.
Η σοβαρότερη επιπλοκή των πεπτικών ελκών ή διαβρώσεων είναι η αιμορραγία και σπανιότερα η διάτρηση. Υπολογίζεται ότι το 20%-30% των χρόνιων χρηστών ΜΣΑΦ αναπτύσσεται πεπτικό έλκος και ότι 2%-5% από τους χρόνιους χρήστες θα εισαχθούν σε νοσοκομείο για σοβαρή επιπλοκή του έλκους, συνήθως αιμοραγία.
Η τοξική δράση της ασπιρίνης στον στόμαχο είναι μάλλον ηπιότερη σε σχέση με αυτή των ΜΣΑΦ. Υπολογίζεται ότι η χρόνια λήψη ασπιρίνης αυξάνει τον κίνδυνο για οξεία αιμορραγία πεπτικού σε 0,09% κάθε χρόνο. Λαμβάνοντας υπ’ όψη τον κίνδυνο αιμορραγίας από πεπτικό έλκος στον γενικό πληθυσμό, που είναι 0,05% κάθε χρόνο, η ασπιρίνη διπλασιάζει ετησίως τον κίνδυνο αιμορραγίας από πεπτικό έλκος.
Οποιαδήποτε δόση ασπιρίνης ή ΜΣΑΦ αυξάνει τον κίνδυνο ανεπιθύμητων ενεργειών από το πεπτικό.
Ο κίνδυνος ανεπιθύμητων ενεργειών παραμένει μεγάλος όχι μόνο όταν τα φάρμακα αυτά λαμβάνονται από το στόμα (ως κοινά δισκία, εντεροδιαλυτά δισκία) αλλά και όταν λαμβάνονται ως υπόθετα ή παρεντερικά (ως ενδοφλέβιες ή ενδομυϊκές ενέσεις). Ο κίνδυνος παρενεργειών επηρεάζεται και από την διάρκεια λήψης τους και είναι μεγαλύτερος σύντομα μετά από την έναρξη της θεραπείας (<1-3 μήνες).
Ποιοι χρήστες ασπιρίνης ή ΜΣΑΦ έχουν ανάγκη γαστροπροστασίας;
Ενδείξεις γαστροπροστασίας έχουν οι χρήστες ασπιρίνης/ΜΣΑΦ που έχουν μεγάλο κίνδυνο για ανεπιθύμητες ενέργειες από το ανώτερο πεπτικό.
Οι παράγοντες κινδύνου και οι συνήθεις ενδείξεις γαστροπροστασίας φαίνονται στον παρακάτω πίνακα:
Παράγοντες κινδύνου
Ένδειξη γαστροπροστασίας
Ιστορικό επιπλοκής πεπτικού έλκους
ΝΑΙ
Ιστορικό πεπτικού έλκους
ΝΑΙ
Μεγάλη ηλικία
Άνω των 60-65 ετών
Λήψη αντιπηκτικών (ή καταστάσεις με αιμορραγική διάθεση)
ΝΑΙ
Μεγάλη δόση η ταυτόχρονη λήψη ασπιρίνης και ΜΣΑΦ
ΝΑΙ
Λήψη νεότερου αντικαταθλιπτικού
ΝΑΙ
Λοίμωξη από Ελικοβακτηρίδιο πυλωρού
ΝΑΙ
Διάρκεια λήψης ασπιρίνης/ΜΣΑΦ <3 μήνες
ΟΧΙ
Συνοδά νοσήματα (καρδιοπάθεια, νε- φρική ανεπάρκεια, βαριά ρευματοειδής αρθρίτιδα, σακχαρώδης διαβήτης)
—
Άρρεν φύλλο
—
Λήψη κορτιζόνης
—
Κατάχρηση οινοπνεύματος
—
Κάπνισμα
—
Παρουσία περισσότερων του ενός παράγοντα κινδύνου αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο γαστροτοξικότητας.
Πως μπορούν να προληφθούν οι ανεπιθύμητες ενέργειες από το πεπτικό;
Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στον περιορισμό των ανεπιθύμητων ενεργειών έχει η προσοχή στην χρήση αυτών των φαρμάκων και ο αυστηρός έλεγχος των ενδείξεων χορήγησής τους καθώς και η χρήση μικρότερων δόσεων και λιγότερο γαστροτοξικών φαρμάκων.
Σε άτομα που χρειάζεται να λάβουν ασπιρίνη και/η ΜΣΑΦ, οι στρατηγικές πρόληψης των ανεπιθύμητων ενεργειών από το ανώτερο πεπτικό περιλαμβάνουν:
α. εξουδετέρωση παραγόντων κινδύνου, δηλ.πρακτικά να εκριζωθεί η λοίμωξη από Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, που είναι ο μόνος από τους παράγοντες κινδύνου που μπορεί να εξουδετερωθεί.
β. χορήγηση φαρμάκων προστατευτικών για το γαστρικό βλεννογόνο (το πιο αποτελεσματικό φάρμακο για τέτοια πρόληψη είναι οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων (ομεπραζόλη, λανσοπραζόλη, ραμπεπραζόλη, παντοπραζόλη, εσομεπραζόλη).
γ. χορήγηση ασφαλέστερων φαρμάκων με δράση ασπιρίνης/ΜΣΑΦ
δ. συνδυασμό κάποιων από τις παραπάνω μεθόδους
Η απόφαση για το ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος πρόληψης των ανεπιθύμητων ενεργειών από το πεπτικό σε χρήστες ασπιρίνης και/ή ΜΣΑΦ θα πρέπει να λαμβάνεται από τον θεράποντα γιατρό.
…. να μην ξεχνάμε: Η καλύτερη μέθοδος γαστροπροστασίας είναι η μη χρήση των ΜΣΑΦ/ασπιρίνης – όπου αυτό είναι δυνατό – και ο σεβασμός των εγκεκριμένων δοσολογικών σχημάτων.
Να μην ξεχνάμε επίσης ότι καμία πρακτική δεν φαίνεται να προστατεύει ικανοποιητικά ιδίως στους ασθενείς υψηλού κινδύνου.