Η σχέση περιβάλλοντος και υγείας είναι γνωστή εδώ και πάρα πολλά χρόνια, με εμπειρικές παρατηρήσεις, αυτός όμως που για πρώτη φορά συστηματοποίησε τη σχέση υγείας ανθρώπου και περιβάλλοντος ήταν ο περίφημος γιατρός της αρχαιότητας, ο Ιπποκράτης. Ήταν ο πρώτος που έγραψε μια σημαντική πραγματεία, όπως θα την ξέρετε, “περί αέρων, υδάτων, τόπων”, για τον αέρα δηλαδή, το νερό και το έδαφος και έγραψε επίσης και μια άλλη πραγματεία που δεν την ξέρουμε τόσο πολύ αν και είναι πάρα πολύ σημαντική, είναι μια πραγματεία “περί αρχαίης ιητρικής”, στην οποία αναφέρεται στην διατροφή του ανθρώπου και μάλιστα χαρακτηρίζει ότι γνωρίζει πάρα πολύ καλά τα πολλά φοβερά που μπορεί να προκαλέσει η κακή διατροφή.
Σήμερα ξέρουμε ότι τα βασικά στοιχεία του υγιεινού περιβάλλοντος είναι ο καθαρός αέρας, το καθαρό νερό, η επαρκής και υγιεινή διατροφή, η ήρεμη και ασφαλής κατοικία, και το σταθερό οικοσύστημα. Αυτά τα πέντε στοιχεία είναι τα βασικά στοιχεία του υγιεινού περιβάλλοντος. Αυτά τα στοιχεία τώρα κινδυνεύουν να ανατραπούν από διάφορους κινδύνους, ας τους ονομάσουμε περιβαλλοντικούς, οι οποίοι είναι: βιολογικοί κίνδυνοι όπως είναι τα μικρόβια που μπορεί να ενεδρεύουν στο νερό ή την τροφή, μικρόβια ιοί και άλλα βιολογικής φύσεως, οι χημικοί κίνδυνοι όπως οι ρύποι που υπάρχουν στον αέρα, στο νερό, τα απόβλητα, βαρέα μέταλλα, απορρυπαντικά, λιπάσματα, φάρμακα, βιοκτόνα,
Οι επιδράσεις αυτών των κινδύνων μπορεί να είναι τοξικές, να προκαλούν νοσήματα, να είναι οξείες, να είναι χρόνιες, μπορεί οι βλάβες που προκαλούν να μην μπορούν να αντιστραφούν, είναι πάρα πολλών ειδών όπως καταλαβαίνετε.
Επίσης έχει μεγάλη σημασία, όταν μιλάμε για ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν ζημιές στην υγεία, και το πως οι ουσίες αυτές μεταβολίζονται μέσα στον οργανισμό μας. Γιατί μια ουσία μπορεί ο οργανισμός να μην μπορεί να την αποβάλει αμέσως, να αθροίζεται, Έχει μεγάλη σημασία να ξέρουμε αν η ουσία αθροίζεται στον οργανισμό, και βέβαια αν μεταβολίζεται και μας δίνει προϊόντα που και αυτά με τη σειρά τους μπορεί να είναι επιβλαβή…
Επίσης πρέπει να θεωρούμε και το άτομο το ίδιο, δεν είναι όλοι το ίδιο ευάλωτοι, τα παιδιά είναι περισσότερο ευάλωτα σε άλλου τύπου κινδύνους από ότι οι ηλικιωμένοι, όπως επίσης τα άτομα με ενδεχόμενη γενετική επιβάρυνση
Και φυσικά σημασία έχει τέλος, σε κάποια στιγμή να δούμε και τα όρια. Λέμε ότι αυτή η ουσία δεν μπορεί στον αέρα, στην τροφή ή το νερό να ξεπερνάει ένα συγκεκριμένο όριο.
Να σας πω και κάτι άλλο τώρα, ότι τα όρια τα έχουμε για κάθε ουσία χωριστά. Η δική μου αντίληψη λοιπόν είναι η εξής: αν έχω δέκα ουσίες και οι δέκα είναι κάτω από τα όριά τους αλλά εγώ τις παίρνω και τις δέκα… θα έλεγα ότι υπάρχει μια συνέργια,…..
…….τις συνέργιες είναι καλό να τις λαμβάνουμε πάντοτε υπόψη μας, και να επιμένουμε τα όρια που επιβάλλονται να έχουν ένα όριο ασφάλειας, δηλαδή αν αποδείξω για μια ουσία ότι το όριο είναι τόσο, δεν πρέπει να επιτρέψω αυτή την τιμή αλλά να πάω πολύ χαμηλότερα για να έχω όριο ασφαλείας.
Να έρθω τώρα στο νερό. Ξέρετε καλά, είναι βασικό στοιχείο για την υγεία μας, υπάρχει όμως κίνδυνος να μολυνθεί, ευτυχώς για την χώρα μας, οι μολύνσεις του νερού τουλάχιστον από πλευράς βιολογικών κινδύνων δεν είναι μεγάλες, Σε μας τώρα οι κίνδυνοι είναι περισσότερο κίνδυνοι που προέρχονται από τοξικές ουσίες, είμαστε χώρα βιομηχανοποιημένη, χρησιμοποιούμε πάρα πολλά χημικά και όλα αυτά μπορούν να βρουν το δρόμο τους και να περάσουν στο νερό. Πρέπει λοιπόν να ΄χουμε το νου μας κυρίως στο νερό, και βέβαια αυτό σημαίνει ότι, δεν είναι μόνο το να μην έχει τοξικές ουσίες μέσα, πρέπει να έχει και τη σωστή σύνθεση. Μπορεί μια ουσία να μην είναι τοξική αλλά για τον οργανισμό, για τη λειτουργία π.χ των νεφρών να είναι βλαπτική, να έχει πάρα πολλά άλατα, ή χλωριούχα, να προκαλέσει νεφρολιθίαση.
Πρέπει λοιπόν το νερό να έχει και τη σωστή σύνθεση.
Τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα έχουν κάνει ήδη αρκετή ζημιά στο χώμα που καλλιεργούμε ενώ «δηλητηριάζουν» τους καρπούς που παράγουμε και είναι καιρός να αλλάξουμε φιλοσοφία στον τρόπο παραγωγής των τροφίμων που οι ίδιοι εμείς στο τέλος – τέλος καταναλώνουμε.
Το ρητό «ότι δεν φαίνεται δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει» δυστυχώς ισχύει και στην παραγωγή των τροφίμων.
Έχουμε σκεφτεί ποτέ, σε μια μεγάλη παραλία που συγκεντρώνονται μερικές χιλιάδες κόσμου, το ενδεχόμενο (η σωστή παιδεία άλλωστε δεν είναι το φόρτε μας!!!) να ουρήσουν όλοι όσοι μπαίνουν στο νερό, έστω μια φορά; Το ενδεχόμενο αυτό δεν αποτρέπει κανέναν μας να μπούμε στο νερό και να κάνουμε τα μακροβούτια μας!!! Έχετε σκεφτεί τώρα ότι η ποσότητα των ούρων που μπορεί να έχει «ριχτεί» στο νερό είναι μερικές χιλιάδες λίτρα; Είναι βέβαιο ότι αν βλέπατε ένα βυτιοφόρο να αδειάζει, μέσα στην θάλασσα, που εσείς κολυμπάτε, μερικές χιλιάδες λίτρα ούρα, δεν θα μπαίνατε ξανά να κολυμπήσετε. Δυστυχώς για όλους εμάς έτσι ακριβώς συμβαίνει και με τα δηλητήρια που «ποτίζουμε» τους καρπούς που παράγουμε χρησιμοποιώντας αλόγιστα τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα. Αν το αποτέλεσμα αυτής μας της πράξης ήταν ορατό είναι σίγουρο ότι δεν θα ξανατρώγαμε και πολλά από αυτά που παράγουμε με την λεγόμενη συμβατική καλλιέργεια!!!.
Η βιολογική καλλιέργεια, τώρα, είναι ένα οικολογικό σύστημα διαχείρισης του εδάφους και των φυτών που καλλιεργούνται σε αυτό. Η αρχή της βιολογικής καλλιέργειας βασίζεται σε ένα υγιές και πλούσιο έδαφος, στο οποίο μπορούμε να καλλιεργήσουμε υγιή φυτά ικανά να αντισταθούν σε ασθένειες και προσβολές από έντομα. Η βιολογική γεωργία αποκλείει τη χρήση τοξικών χημικών ουσιών.
Τα πλεονεκτήματα της βιολογικής καλλιέργειας είναι συνοπτικά τα κάτωθι:
- Αειφορία εδάφους:
Οι τεχνικές της βιολογικής καλλιέργειας στηρίζονται στο υγιές χώμα, που είναι αναγκαίο, για να είναι ένα φυτό υγιές. Το ζωντανό χώμα προμηθεύει, με θρεπτικά συστατικά, το φυτό, το οποίο στην συνέχεια θα δώσει καρπό πλούσιο σε χαρακτήρα, γεύση και άρωμα. Η απόδοση και χαμηλή παραγωγή του χωραφιού είναι σταθερή για κάθε χρόνο και είναι χαρακτηριστικό της ποιότητας του τελικού προϊόντος.
- Υδροφόρος ορίζοντας:
Δεν ρυπαίνετε ο υδροφόρος ορίζοντας( αφού δεν χρησιμοποιούνται)από χλωροϋδρογονάνθρακες, που περιέχονται στα εντομοκτόνα φυτοφάρμακα και από νιτρικά ιόντα που περιέχονται στα λιπάσματα. Τα πιο πάνω μπορούν να είναι υπεύθυνα για καρκινογένεση εφόσον το νερό αντληθεί και καταναλωθεί μέσο του δικτύου ύδρευσης.
- Προστασία της βιοποικιλότητας:
Στις βιολογικές καλλιέργειες επειδή όλα γίνονται με «πιο φυσικό» τρόπο, ζουν πιο πολλά είδη ζωυφίων, εντόμων και παραφυάδων, που δεν προκαλούν όμως βλάβη στην καλλιέργεια και την απόδοση των καλλιεργούμενων φυτών, πράγμα που οδηγεί σε μεγαλύτερη σταθερότητα του οικοσυστήματος.
- Καλύτερη φυσική επιλογή:
Το φυτό ερχόμενο σε επαφή με το τοπικό οικοσύστημα της καλλιέργειας αναπτύσσει καλύτερο αμυντικό σύστημα. Αν ένα άτομο το μεγαλώσουμε σε ένα αποστειρωμένο περιβάλλον (μέσα σε μια γυάλα!) δεν αναπτύσσει δική του άμυνα αφού δεν έρχεται σε επαφή με νοσογόνους παράγοντες (π.χ. μικρόβια), αν λοιπόν έρθει κάποια στιγμή σε επαφή με αυτούς τους παράγοντες πρέπει να το προστατεύουμε με φάρμακα αφού δεν έχει αναπτύξει το δικό του αμυντικό σύστημα. Το ίδιο συμβαίνει και με τα φυτά. Η συνεχής χρήση φυτοφαρμάκων απογυμνώνει το οικοσύστημα της καλλιέργειας από μικροοργανισμούς που θα έκαναν την καλλιέργειά μας ανθεκτική και με ικανό αμυντικό σύστημα, ώστε να δημιουργηθούν μέσα από την φυσική επιλογή πιο ανθεκτικά καλλιεργούμενα φυτά.
- Ποιότητα τροφίμου:
Μη έχοντας εντατικούς ρυθμούς καλλιέργειας δεν πιέζεται το φυτό να μεγαλώσει με πιο γρήγορο και λιγότερο φυσικό ρυθμό. Το φυτό ακολουθεί το δικό του φυσικό ρυθμό ανάπτυξης, με αποτέλεσμα ο παραγόμενος καρπός να έχει ανώτερες οργανοληπτικές ιδιότητες (να απορροφά δηλ. καλύτερα και σε ικανή ποσότητα ιχνοστοιχεία, βιταμίνες κ.ά). Το τελικό τρόφιμο έχει καλύτερη γεύση και άρωμα.
- Προστασία του καταναλωτή:
Δεν χρησιμοποιούνται συνθετικές ουσίες που θα μπορούσαν να έχουν παρενέργειες στον άνθρωπο.
Στα βιολογικά τρόφιμα δεν υπάρχουν υπολειμματικές ουσίες που εκτός από παρενέργειες στην υγεία, προκαλούν και αλλοίωση των γευστικών και αρωματικών χαρακτηριστικών των.
Τα βιολογικά τρόφιμα είναι απαλλαγμένα από οποιαδήποτε χημική ουσία (εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα, λιπάσματα) που είναι επιβλαβή στον τελικό καταναλωτή.
Η φιλοσοφία και πρακτική της βιολογικής καλλιέργειας δίνει την πρωτοβουλία στη Φύση να κάνει το έργο της και βρίσκεται στον αντίποδα της πρακτικής που χρησιμοποιείται για την παραγωγή νεοφανών προϊόντων [«συμβατικών» και τελευταία Γενετικώς Τροποποιημένων (μεταλλαγμένων)].
Παρ’ όλα αυτά η διαμάχη των υπέρμαχων των μεταλλαγμένων και των πολέμιων έχει αρχίσει και είναι άνιση, χωρίς κανόνες, καθώς το θέμα των μεταλλαγμένων είναι μια κλασσική περίπτωση οικονομικής διείσδυσης που βασίζεται στην καταστροφή μιας υπάρχουσας δομής, για να μπορέσει να εδραιωθεί η κυριαρχία κάποιων προϊόντων και η εξάρτηση της τοπικής αγοράς από αυτούς που κατέχουν τις πατέντες τους.
Έχουμε συγκεκριμένα μια προσπάθεια σε παγκόσμια κλίμακα
α) να καταστραφούν παραδοσιακές αγροτικές δομές και η πλειοψηφία των αγροτών να υποδουλωθεί, μέσω συμβολαίων, στις εταιρείες που τους παρέχουν τους σπόρους των μεταλλαγμένων και μαζί με αυτούς υποχρεωτικά, τα δικά τους αγροχημικά και τις απαραίτητες ουσίες για τους σπόρους αυτούς.
β) είναι σχεδόν βέβαιο πως η ακόμη και σε πειραματικό στάδιο καλλιέργεια, παραγωγή ή εκτροφή μεταλλαγμένων φυτών ή ζώων θα οδηγήσει σε ανεξέλεγκτη διασπορά των εμφυτευμένων σ΄αυτά γονιδίων στο οικοσύστημα (παραδείγματα υπάρχουν πολλά). Οι επιπτώσεις θα είναι από σοβαρές ως τρομακτικές και κανένας δεν μπορεί να προβλέψει τις συνέπειες που θα έχουν στο περιβάλλον, οι οποίες εκτός των άλλων θα είναι και μη αναστρέψιμες. Παράλληλα τα σοβαρά προβλήματα που θα δημιουργηθούν στη γεωργία, λόγω ανισορροπίας του οικοσυστήματος, ανεξέλεγκτων «υπερζιζανίων» και εντόμων κ.α. θα εμποδίζουν το «αντίπαλο δέος», την άσκηση δηλ. συστημάτων γεωργίας ήπιων και φιλικών προς το περιβάλλον τα μόνα που μπορούν, για μας, να εγγυηθούν διατροφική ασφάλεια και υγεία στο μέλλον.
Οι υποστηρικτές των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών εγείρουν μια σειρά επιχειρημάτων υπέρ των προϊόντων αυτών.
1. ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
2. ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΧΡΗΣΗ ΖΙΖΑΝΙΟΚΤΟΝΩΝ
3. ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΧΡΗΣΗ ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΩΝ
4. ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΒΡΩΣΗΣ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ – ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΕ ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ
5. ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ – ΑΣΦΑΛΕΙΑ
6. ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΠΕΙΝΑΣ – ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Για όλα αυτά όμως υπάρχει αντίλογος με επιστημονική τεκμηρίωση και θα αναφερθώ παρά κάτω.
Εδώ θα περιοριστώ σε ένα κυρίαρχο ζήτημα που αφορά την κοινωνία και είναι ότι τα προϊόντα γενετικών τροποποιήσεων ελέγχονται από ένα πολύ περιορισμένο αριθμό πολυεθνικών εταιρειών. Πιο συγκεκριμένα η βιομηχανία της αγρο-βιοτεχνολογίας έχει κυριαρχηθεί από τέσσερις γνωστές πολυεθνικές εταιρείες, τις Syngenta, Bayer-Aventis, Monsanto και DuPont. Για το 2001 αυτές οι εταιρείες είχαν συνολικό τζίρο από τα Γ.Τ προϊόντα τους 3.75 δισεκατομμύρια δολάρια ενώ ο συνολικός τζίρος τους από τις πωλήσεις αγροχημικών προϊόντων ήταν 21.6 δισεκατομμύρια δολάρια.
Έξι εταιρείες που έχουν κυρίως τη βάση τους στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη ελέγχούν το 98 τις εκατό της αγοράς των Γ.Τ σπόρων και 70 τις εκατό της αγοράς των φυτοπροστατευτικών προϊόντων.
Άρα μάλλον για την πείνα των εταιρειών νοιάζονται και όχι των φτωχών της Ασίας ή της Αφρικής.
Ας σταματήσουμε για ένα δευτερόλεπτο τους φρενήρεις ρυθμούς της σύγχρονης ζωής και ας σκεφτούμε πως σε κάποια πράγματα (από την ωρίμανση ενός φρούτου ως την διατροφή μας) το «σπεύδε βραδέως» έχει ιδιαίτερη αξία!
Σήμερα τα βιολογικά προϊόντα αποτελούν έναν από τους πιο δυναμικούς κλάδους της βιομηχανίας τροφίμων, ο οποίος αναπτύχθηκε με ρυθμό 20% κατά τα τελευταία 10 χρόνια.
Τι γίνεται στον κόσμο:
Οι πωλήσεις των βιολογικών προϊόντων για το 2003 έφτασαν σε παγκόσμιο επίπεδο τα 21,5 δις δολάρια (U.S.D.A. Foreign Agriculture Service, 2000). Στη Μ. Βρετανία, οι πωλήσεις των βιολογικών τροφίμων ως ποσοστό επί του συνόλου των πωλήσεων των τροφίμων αυξήθηκαν από 0,25% το 1994 σε 1,6% το 2002 (Τhe Economist, 2003).
Τι γίνεται στην Ελλάδα:
Στην Ελλάδα, οι καλλιεργούμενες με βιολογικές μεθόδους εκτάσεις ήταν 5.905 στρέμματα το 1993 ενώ το 2003 έγιναν 166.725 στρέμματα (Site της ΔΗΩ, 2004).
Τι γίνεται στις Σέρρες:
Οι βιοκαλλιεργητές του Ν. Σερρών έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια σε τέτοιο βαθμό που έχουν δημιουργήσει τον Σύλλογο Βιοκαλλιεργητών Ν. Σερρών ενώ παράγουν μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων που καλύπτουν τις αυξανόμενες ανάγκες των καταναλωτών που προτιμούν βιολογικά τρόφιμα.
Η βιολογική καλλιέργεια με την ανάλογη υποστήριξη και προβολή μπορεί να δώσει εισόδημα σε νέους αγρότες που επενδύουν στην γη, ιδιαίτερα στον Ν. Σερρών, αφού διαθέτουμε τις γεωφυσικές και κλιματολογικές συνθήκες που είναι απαραίτητες για αυτή την παραγωγή και την οικογενειακής μορφής άσκηση της γεωργίας κατά τρόπο που συγκλίνει με τον βιολογικό τρόπο και είναι επιπλέον ένα πλεονέκτημα για άμεση προσαρμογή προς την βιοκαλλιέργεια. Την ίδια στιγμή υπάρχει δίπλα μας η πόλη της Θεσσαλονίκης με 1.000.000 κατοίκους που μπορούν να απορροφήσουν αυτά τα παραγόμενα βιολογικά προϊόντα..
Δυστυχώς όμως και σε αυτό τον τομέα ότι έγινε οφείλετε στην πρωτοβουλία και ρίσκο που πήραν, μόνοι τους, νέοι κυρίως αγρότες να «πειραματιστούν» στην αρχή και να συνεχίσουν μετά με πολλά εμπόδια ενάντια σε προκαταλήψεις και αδράνειες των μηχανισμών που έπρεπε να τους στηρίξουν.
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση 1ου και 2ου βαθμού με τα θεσμικά της εργαλεία πρέπει να βοηθήσει, στην βελτίωση και διασφάλιση της αξιοπιστίας των βιολογικών προϊόντων στα μάτια των καταναλωτών. Για τον σκοπό αυτό, πρέπει, τουλάχιστον το εντεταλμένο προσωπικό της Δ/νσης Γεωργίας να ασχολείται με την πιστοποίηση και τον έλεγχο των παραγομένων βιολογικών προϊόντων και όχι με τους ελέγχους ΟΣΔΕ, με την «κλασική» δικαιολογία της έλλειψης προσωπικού. Να προωθηθεί η ενημέρωση των καταναλωτών ειδικά σε ότι αφορά τα βιολογικά προϊόντα και την σχέση τους με την προστασία του περιβάλλοντος ενώ απαραίτητη είναι η προώθηση μίας άλλης αντίληψης στους πολίτες που συνειδητά δεν ρυπαίνουν αλλά προστατεύουν το περιβάλλον, που εξοικονομούν ενέργεια, που δεν σπαταλούν το νερό επιλέγοντας λιγότερο υδροβόρες πρακτικές και συνήθειες σαν παραγωγοί αλλά και σαν καταναλωτές.
Η ενημέρωση των αγροτών σε θέματα βιολογικής γεωργίας, προκειμένου να πεισθούν για την βιωσιμότητά της πρέπει να είναι συνεχής στόχος και σκοπός του ειδικού γραφείου της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης όπως και η συνεχής προβολή των παραγομένων προϊόντων, η συνεχής εκπαίδευση των νέων βιοκαλλιεργητών, η διοργάνωση σεμιναρίων, ημερίδων και ειδικών εκθέσεων.
Μπορεί και πρέπει να δοθεί ουσιαστική βοήθεια στην οργάνωση της εμπορίας των βιολογικών προϊόντων περιορίζοντας την γραφειοκρατία και δίνοντας κατά προτεραιότητα άδειες για την πώλησή τους στις λαϊκές αγορές. Σε συνεννόηση με τον Δήμο Σερρών να βρεθεί χώρος στο κέντρο της πόλης (μικρή πλατεία ή ένα κομμάτι πεζοδρόμου) για την δημιουργία βιολογικής αγοράς με καλαίσθητα μετακινούμενα κιόσκια. Σε συνεννόηση με τους παραγωγούς συμβατικούς και βιοκαλλιεργητές θα πρέπει να οργανωθεί χονδρικό εμπόριο οπωροκηπευτικών και να δοθεί χώρος οργανωμένος στα βιολογικά προϊόντα. (είναι αστείο να συνεχίζουμε να αγοράζουμε τα προϊόντα που παράγονται στον Νομό από την χοντρική της Θεσ/νίκης).
Τέλος πρέπει να εισαχθεί το αντικείμενο της βιολογικής καλλιέργειας στα επόμενα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης που θα οργανωθούν στο Νομό μας.
Η βιολογική καλλιέργεια μπορεί να γίνει λοιπόν σημαντικό όπλο ανάπτυξης και για τον Νομό Σερρών σε μια εποχή που ο καταναλωτής όλο και πιο προβληματισμένος μπορεί να ζητά περισσότερο υγιεινή ζωή.
Ας έρθουμε τώρα στους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (μεταλλαγμένους) και τις επιπτώσεις τους στην υγεία και το περιβάλλον.
- Γενικά
Οι μέθοδοι της σύγχρονης βιολογίας επιτρέπουν α) την αναγνώριση τμημάτων του DNA, β) την τεχνητή παραγωγή τους, γ) τον ανασυνδυασμό τους και δ) την εισαγωγή τους σε ξένα κύτταρα. Με τις μεθόδους της Γενετικής Μηχανικής και Βιοτεχνολογίας αποκτάται νέα γνώση, ανιχνεύονται κληρονομικές ασθένειες, παράγονται φαρμακευτικές ουσίες, αναπτύσσονται νέες θεραπευτικές μέθοδοι (γονιδιακή θεραπεία) και «δημιουργούνται» νέα φυτά και ζώα με νέες ιδιότητες.
Τα χαρακτηριστικά της βιοτεχνολογικής επανάστασης είναι ότι:
- Υπάρχει απεριόριστη μεταφορά γονιδίων ανάμεσα σε εντελώς διαφορετικά είδη.
- Η μεταφορά αυτή πραγματοποιείται διασπώντας όλους τους βιολογικούς φραγμούς – φυτών, ζώων και ανθρώπων
- Δημιουργούνται νέες μορφές ζωής σε στιγμιαίο χρόνο από εξελικτική άποψη και χωρίς να έχουν περάσει από τη διαδικασία της φυσικής επιλογής και της ομαλής ενσωμάτωσης στη φύση
- Όλες οι εφαρμογές της γενετικής τροποποίησης των οργανισμών είναι αρνητικές;
Οι εφαρμογές της γενετικής μηχανικής δεν είναι όλες εξ ορισμού θετικές ή αρνητικές για τον άνθρωπο και τη φύση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι άλλες από αυτές τις εφαρμογές μπορούν να χαρακτηρισθούν ως ευεργετικές για τον άνθρωπο – και είναι εκείνες που κρατούνται αυστηρά μέσα σε κλειστούς χώρους και άλλες, που απελευθερώνουν Γ.Τ.Ο στο περιβάλλον με αποτέλεσμα να διαταράσσεται η ισορροπία των οικοσυστημάτων και κατά συνέπεια εγκυμονούν μεγάλους κινδύνους για τη βιωσιμότητα του πλανήτη και της ίδιας της ζωής.
- Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν όλες εκείνες οι εφαρμογές που χρησιμοποιούν τους Γ.Τ. οργανισμούς εντός των εργαστηρίων για την παρασκευή χρήσιμων φαρμακευτικών ουσιών, όπως εμβόλια, φάρμακα, και ουσίες σημαντικές για την επιστημονική έρευνα. Η κατηγορία αυτή στο βαθμό που λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα για τη μη διαφυγή τους στο περιβάλλον, θα λέγαμε ότι μπορεί να γίνει αποδεκτή υπό όρους σκοπιμότητας, χρησιμότητας και ασφάλειας. Πάντως σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αφορούν προϊόντα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την διατροφή του ανθρώπου και των ζώων.
- Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τους Γ.Τ. οργανισμούς που σκόπιμα απελευθερώνονται στο περιβάλλον σε τεράστιες εκτάσεις (σόγια, καλαμπόκι, ψάρια, ζώα κ.λ.π) και οι οποίοι χωρίς να συμβάλλουν ουσιαστικά στην επίλυση των προβλημάτων της ανθρωπότητας, να υπονομεύουν την περιβαλλοντική ισορροπία και συνοχή και μαζί με τις υπόλοιπες περιβαλλοντικές απειλές κινούνται σε μια κατεύθυνση εχθρικών αλλαγών απέναντι στη φύση και την ανθρωπότητα.
Εκείνο ίσως που θα έπρεπε να γίνει κατανοητό γι’ αυτή τη δεύτερη κατηγορία, είναι το ότι με το υπάρχον επίπεδο γνώσης της επιστήμης, δεν μπορεί να υπάρξει διαδικασία οικολογικής πρόβλεψης των επιπτώσεων των Γ.Τ. οργανισμών στο περιβάλλον. Εξάλλου τα κονδύλια που διατίθενται από τις εταιρείες βιοτεχνολογίας και τα άλλα ερευνητικά ινστιτούτα για την εκτίμηση των κινδύνων στην υγεία και στο περιβάλλον είναι από ασήμαντα έως ανύπαρκτα
3. Τι είναι η γενετική τροποποίηση (Γ.Τ.) των φυτών και σε τι αποσκοπεί:
Η γενετική μηχανική, σε αντίθεση με τη παραδοσιακή βελτίωση η οποία διασταυρώνει άτομα του ίδιου είδους ή συγγενικών ειδών, εξάγει επιλεγμένα γονίδια από ένα οργανισμό (από φυτά, ζώα, μικρόβια ή ιούς) και τα εισάγει σε εντελώς διαφορετικούς οργανισμούς με σκοπό να εμφανίσουν νέα χαρακτηριστικά. Σχετικά με τα Γ.Τ φυτά, σκοπός είναι να δημιουργηθούν νέα φυτά τα οποία δεν θα προσβάλλονται από ασθένειες, θα αναπτύσσονται σε συνθήκες ξηρασίας και σε αλμυρά εδάφη, θα χρειάζονται λίγο νερό, και θα παράγουν προϊόντα βελτιωμένης ποιοτικής σύστασης.
Να επαναλάβουμε ότι οι οργανισμοί που δημιουργούνται με τον τρόπο αυτό, δεν θα προέκυπταν ποτέ από φυσικές διαδικασίες. Είναι προϊόντα της γενετικής μηχανικής.
Παρατηρήσεις:
- Για την διείσδυση και την προώθηση των ξένων γονιδίων χρησιμοποιούνται συνήθως ιοί. Επίσης χρησιμοποιούνται γονίδια αντοχής σε αντιβιοτικά τα οποία λειτουργούν ως γονίδια σήμανσης.
- Τα εισαγόμενα γονίδια είναι παρόντα σε κάθε κύτταρο του φυτού.
- Παρόλο που η απομόνωση των επιθυμητών γονιδίων που προορίζονται να μεταφερθούν, είναι μια ακριβής διαδικασία, η θέση της ενσωμάτωσής τους στο DNA του φυτού που πρόκειται να τροποποιηθεί, είναι τυχαία.
Να σημειώσουμε ότι η διαδικασία αυτή είναι εξαιρετικά επισφαλής για δύο κυρίως λόγους:
Α) Τα γονίδια ενός κυττάρου, δεν λειτουργούν με ανεξάρτητο τρόπο το ένα από το άλλο. Η λειτουργία ενός εκάστου επηρεάζεται τόσο από τη προηγούμενη δραστηριότητα των υπολοίπων γονιδίων, όσο και από περιβαλλοντικές επιδράσεις. Έτσι η εισαγωγή ενός ξένου γονιδίου στο γονιδίωμα ενός οργανισμού (και μάλιστα σε τυχαία θέση), ενδέχεται να επηρεάσει την λειτουργία των άλλων γονιδίων και να παραχθούν προϊόντα σε λάθος ποσότητα, σε λάθος χρόνο και σε λάθος ιστούς του οργανισμού. Μ’ άλλα λόγια θα μπορούσε ένα προηγουμένως ωφέλιμο φυτό, να αποκτήσει μετά την γενετική τροποποίησή του, αλλεργιογόνες και τοξικές ιδιότητες για την υγεία των ανθρώπων και των ζώων.
Β) Παρόλο που με την ολοκλήρωση του προγράμματος της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος και στη συνέχεια των γονιδίων όλων των έμβιων όντων θα μπορέσουμε σε λίγα χρόνια να μάθουμε την ακριβή θέση, ίσως και τα προϊόντα έκφρασης ορισμένων γονιδίων, στην πραγματικότητα θα αγνοούμε για πολλά χρόνια ακόμη τον τρόπο λειτουργίας του συνολικού γονιδιώματος. Και όπως λέει χαρακτηριστικά ο Richard Lewontin καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ “Διαθέτουμε μία τόσο περιορισμένη γνώση και κατανόηση του πώς ένας οργανισμός αναπτύσσεται από το DNA του, που θα μου προκαλούσε έκπληξη εάν δεν έχουμε απανωτά σφάλματα”.
Όσον καιρό επιμένουμε να αντιμετωπίζουμε τα γονίδια ως μονάδες που μπορούν να λειτουργήσουν ανεξάρτητα από το υπόλοιπο γονιδίωμα και τις περιβαλλοντικές συνιστώσες, τότε απρόσμενες καταστάσεις σαν και αυτή που αναφέρουμε πιο κάτω δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσουν. Συγκεκριμένα το γενετικά τροποποιημένο βαμβάκι Roundup Ready, κατασκευάστηκε με την είσοδο κάποιων γονιδίων, έτσι ώστε όταν ψεκάζεται με το ζιζανιοκτόνο Roundup, να μην καταστρέφεται. Το 1997 όμως στην πολιτεία του Μισισιπή ολόκληρες φυτείες σπαρμένες με βαμβάκι Roundup Ready καταστράφηκαν όταν ψεκάστηκαν με το συγκεκριμένο ζιζανιοκτόνο1. Τι είχε συμβεί; Το ασυνήθιστο κρύο και υγρό κλίμα εκείνης της χρονιάς περιόρισε την βιωσιμότητα του τροποποιημένου φυτού και την έκφραση των γονιδίων που θα το προστάτευαν. Μ’ άλλα λόγια τα γονίδια αυτά λειτουργούν κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, πράγμα που δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί από τους κατασκευαστές, γιατί οι γνώσεις μας για τη συμπεριφορά των γονιδίων κάτω από όλες τις δυνατές μεταβολές του περιβάλλοντος, είναι ακόμη εξαιρετικά ατελείς. Έτσι το νέο και μη προβλέψιμο περιβάλλον είχε ως αποτέλεσμα το γονιδίωμα να εκφραστεί διαφορετικά από τις προσδοκίες των ερευνητών.
4. Κατηγορίες των γενετικώς τροποποιημένων φυτών
Τα φυτά αυτά διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:
α) Σε εκείνα που έχουν μεταβληθεί οι συνθήκες παραγωγής τους (π.χ αύξηση της αντίστασης στα ζιζανιοκτόνα, στα έντομα, στις αντίξοες συνθήκες, κ.α).
β) Σε εκείνα που έχει αλλάξει η δομή της παραγόμενης ουσίας (π.χ πατάτα με αυξημένη παραγωγή αμύλου, ρύζι με ενσωματωμένο γονίδιο της βιταμίνης Α, κ.α)
4.2 Τι είναι η Γ.Τ. σόγια.
Η γενετική τροποποίηση της σόγιας συνίσταται στην ενσωμάτωση στο DNA του φυτού της σόγιας ενός γονιδίου από ένα μικρόβιο, έτσι ώστε τα φυτά σόγιας να μην προσβάλλονται από το ζιζανιοκτόνο glyphosate, (με το εμπορικό όνομα Roundup). Με τον τρόπο αυτό μπορούν οι παραγωγοί να ψεκάζουν με το ζιζανιοκτόνο αυτό όλο το χωράφι τους και να εξολοθρεύονται μόνον τα ζιζάνια, αφήνοντας άθικτα τα φυτά της σόγιας, επειδή όπως είπαμε η Γ.Τ σόγια έχει αποκτήσει ανθεκτικότητα στο ζιζανιοκτόνο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να έχουν λιγότερα καλλιεργητικά έξοδα οι παραγωγοί και κατά συνέπεια να υπάρχει μείωση του κόστους παραγωγής.
Είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι η εταιρεία που κατασκεύασε την τροποποιημένη αυτή σόγια (σόγια Roundup Ready) είναι η ίδια η εταιρεία που παράγει και διαθέτει το ζιζανιοκτόνο Roundup, συγκεκριμένα η εταιρεία Monsanto.
Παρατηρήσεις:
Α) Η γνώση από τους παραγωγούς ότι μπορούν να ψεκάζουν το χωράφι τους με ζιζανιοκτόνα χωρίς κίνδυνο για τα καλλιεργούμενα φυτά, έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της κατανάλωσης των ζιζανιοκτόνων. Σε συγκεντρωτική μελέτη που εξετάσθηκαν τα αποτελέσματα 8.200 πανεπιστημιακών μελετών, βρέθηκε ότι οι παραγωγοί που χρησιμοποιούν φυτά τροποποιημένης σόγιας, ψεκάζουν 2-5 φορές περισσότερο με το ζιζανιοκτόνο Roundup και έχουν μικρότερες αποδόσεις ανά στρέμμα 5.
Β) Ο καθολικός ψεκασμός των αγροτικών εκτάσεων θα προσβάλλει εξίσου, τόσο τα ζιζάνια, όσο τα υπόλοιπα φυτά του αγρού, με καταστρεπτικές συνέπειες στα έντομα, στα πουλιά ή τα ζώα που η διατροφή τους εξαρτάται από αυτά τα φυτά.
Γ) Η μεταφορά γονιδίων από τα Γ.Τ φυτά σε συγγενικά είδη της γύρω περιοχής, μπορεί να έχει απρόσμενες συνέπειες, όπως να μετατρέψει κάποια ζιζάνια σε “υπερζιζάνια”, με τρομακτικές δυσκολίες καταπολέμησής τους. Μελέτες έχουν δείξει ότι τέτοιες τυχαίες μεταφορές γενετικού υλικού έχουν συμβεί ανάμεσα σε δημητριακά και άγρια συγγενικά τους είδη.
Πού βρίσκονται τα παράγωγα σόγιας και καλαμποκιού
- Αλλαντικά: πρωτεΐνες σόγιας
- Δημητριακά: καλαμποκάλευρο, σιμιγδάλι καλαμποκιού, άμυλο καλαμποκιού, νιφάδες καλαμποκιού
- Διαιτητικά προϊόντα: σογιέλαιο
- Επιδόρπια: γαλακτωματοποιητής λεκιθίνη (E322), σογιέλαιο, πρωτεΐνες σόγιας
- Έτοιμα πιάτα κουζίνας: σογιέλαιο, γαλακτωματοποιητές όπως λεκιθίνη (E322) και μονο-διγλυκερίδια (E471)
- Ζαχαρωτά – γλυκά: αλεύρι σόγιας, σογιέλαιο, λεκιθίνη (E322), σιμιγδάλι καλαμποκιού, τροποποιημένο άμυλο καλαμποκιού
- Καραμέλες: αμυλοσιρόπιο (σιρόπι γλυκόζης)
- Κονσέρβες ψαριού: σογιέλαιο, καλαμποκέλαιο (αραβοσιτέλαιο)
- Κρέμα για καφέ: γαλακτωματοποιητές όπως λεκιθίνη (E322) και μονο-διγλυκερίδια (E471)
- Μαγιονέζες, λιπαρές πρώτες ύλες: καλαμποκέλαιο
- Μείγματα καρυκευμάτων: άμυλο, τροποποιημένο άμυλο καλαμποκιού
- Μπισκότα: σογιέλαιο, αλεύρι σόγιας, γαλακτωματοποιητές όπως λεκιθίνη (E322) και μονο-διγλυκερίδια (E471)
- Παιδικές τροφές: πρωτεΐνες σόγιας, σογιέλαιο, μαλτοδεξτρίνη, φυτικά έλαια, καλαμποκέλαιο, σιμιγδάλι καλαμποκιού
- Ποτά: φρουκτόζη από άμυλο καλαμποκιού, γλυκόζη, αμυλοσιρόπιο
- Προϊόντα σοκολάτας: σογιέλαιο, γαλακτωματοποιητής λεκιθίνη (E322)
- Προϊόντα υγιεινής διατροφής: καλαμποκέλαιο, σιμιγδάλι καλαμποκιού
- Σιρόπι: αμυλοσιρόπιο
- Σούπες: σογιέλαιο, γαλακτωματοποιητές όπως λεκιθίνη (E322) και μονο-διγλυκερίδια (E471), τροποποιημένο άμυλο καλαμποκιού
- Σπορέλαια, λιπαρές πρώτες ύλες και μαργαρίνες: σογιέλαιο
- Στιγμιαίος καφές: λεκιθίνη (E322)
- Τορτίγια τσιπς: καλαμποκάλευρο
- Τροφές για κατοικίδια: πρωτεΐνες σόγιας
- Τσίχλες: λεκιθίνη (E322), φυτικά έλαια, αμυλοσιρόπιο
- Φυτικά έλαια: καλαμποκέλαιο
- Φυτοφαγικά προϊόντα: πρωτεΐνες σόγιας, σογιέλαιο
- Ψωμί: αλεύρι σόγιας, πρωτεΐνες σόγιας, σογιέλαιο, γαλακτωματοποιητές όπως λεκιθίνη (E322) και μονο-διγλυκερίδια (E471).
4.2 Τι είναι το Γ.Τ. καλαμπόκι.
Εισαγωγικά να πούμε ότι υπάρχει ένα βακτήριο, ο Bacillus thuringiensis, που διαθέτει ένα γονίδιο το οποίο δίνει τις πληροφορίες για να παραχθεί από το βακτήριο μία εντομοκτόνος ουσία. Αυτό το γονίδιο αφαιρέθηκε από το βακτήριο και μεταφέρθηκε στο φυτό του καλαμποκιού. Με τον τρόπο αυτό το Γ.Τ. καλαμπόκι μπορεί και παράγει το δικό του εντομοκτόνο το οποίο στρέφεται εναντίον ενός καταστρεπτικού εντόμου που είναι το πράσινο σκουλήκι του καλαμποκιού. Κατά συνέπεια δεν θα είναι ανάγκη, όπως ισχυρίζονται οι κατασκευαστές, να ψεκάζεται το καλαμπόκι με βλαβερά φυτοφάρμακα, αφού το ίδιο το φυτό θα παράγει το δικό του εντομοκτόνο. Έτσι με τον τρόπο αυτό θα αποφεύγονται οι ψεκασμοί και θα ωφελείται το περιβάλλον, ο καταναλωτής και ο παραγωγός που θα σώζει τη σοδιά του χωρίς περιττά έξοδα.
Παρατηρήσεις :
Α) Το βακτήριο Bacillus thuringiensis είναι ένα πολύ σημαντικό όπλο φυτοπροστασίας στα χέρια των καλλιεργητών που ασχολούνται με τη βιολογική καταπολέμηση επειδή δεν βλάπτει το περιβάλλον, τον άνθρωπο και τους άλλους οργανισμούς. Η μεταφορά όμως του γονιδίου Bt του βακτήριου αυτού σε χιλιάδες φυτά, (καλαμπόκι, βαμβάκι, ελαιοκράμβη, ρύζι, μηλιά, σταφύλι, καπνός, κ.α), τα οποία θα “εκκρίνουν” συνεχώς αυτό το εντομοκτόνο, θα έχει ως αποτέλεσμα να αποκτήσουν τα βλαβερά έντομα ταχύτατα ανθεκτικότητα στο βακτήριο αυτό και με τον τρόπο αυτό να στερηθούν οι βιοκαλλιεργητές ένα σημαντικό όπλο από τα λίγα που διαθέτουν 2.
Β) Τα Γ.Τ. φυτά που παράγουν τοξίνες Bt, τις παράγουν καθόλη τη διάρκεια της ζωής τους και από όλα τα μέρη του φυτού. Η τοξίνη αυτή απελευθερώνεται στο έδαφος τόσο από τις ρίζες κατά την διάρκεια της ανάπτυξης του φυτού, όσο και μέσω της γύρης που πέφτει στο έδαφος, αλλά και από τα υπόλοιπα μέρη του φυτού που μετά την συγκομιδή μένουν στο έδαφος. Η συγκέντρωση της τοξίνης Bt στο έδαφος μπορεί να αποβεί καταστρεπτική για τους οργανισμούς που δεν είναι στόχοι, όπως τα οι μικροοργανισμοί του εδάφους, τα ωφέλιμα έντομα, καθώς κ.α4.
Γ) Παρόλο που οι κατασκευαστές ισχυρίζονταν ότι το γονίδιο Bt με την βοήθεια καταλλήλων ρυθμιστικών γονιδίων, θα εκφράζονταν μόνο σε ορισμένα μέρη του φυτού και όχι σε όλα τα μέρη του (γύρη, καρπός κ.λ.π) και ότι θα είχε ως στόχο μόνο το σκουλήκι του καλαμποκιού, εργαστηριακά πειράματα έδειξαν ότι γύρη από Γ.Τ. τροποποιημένο καλαμπόκι-Bt, μπορεί να αποβεί θανατηφόρος στην πεταλούδα τύπου Monarch 3.
- Πιθανοί κίνδυνοι για την υγεία από τρόφιμα που προέρχονται από Γ.Τ. οργανισμούς
Να σημειώσουμε ότι η κατανάλωση τροφίμων που προέρχονται από Γ.Τ.Ο., γίνεται εδώ και 7, 8 χρόνια. Θα χρειαστεί ίσως πολύ μεγαλύτερο διάστημα και αρκετές μελέτες για μια ολοκληρωμένη εικόνα γύρω από το ζήτημα. Μέχρι στιγμής πάντως μπορούμε να επισημάνουμε τους εξής κινδύνους:
- Να αυξηθεί η αντίσταση των μικροβίων στα αντιβιοτικά, (νεομυκίνη, στρεπτομυκίνη, αμπικιλλίνη, καναμυκίνη) και να μειωθεί η αποτελεσματικότητα αυτών των φαρμάκων. Τούτο συμβαίνει επειδή είπαμε ότι στην διαδικασία της γενετικής τροποποίησης χρησιμοποιούνται γονίδια αντοχής σε αντιβιοτικά τα οποία λειτουργούν ως γονίδια σήμανσης.
- Να εισαχθούν στην τροφική αλυσίδα νέοι αλλεργιογόνοι παράγοντες. Αυτό συνέβη όταν πειραματικά μεταφέρθηκε ένα γονίδιο από βραζιλιάνικη καρύδα σε φυτό σόγιας για να βελτιωθεί η θρεπτική του αξία και αποδείχτηκε πειραματικά ότι ένα αλλεργιογόνο από ένα φυτό μπορεί να μεταφερθεί σε ένα άλλο μέσω της γενετικής μηχανικής 6.
- Να παραχθούν νέες τοξίνες από Γ.Τ φυτά και οι οποίες μπορεί να είναι τοξικές για τον άνθρωπο και τους άλλους οργανισμούς.
- Να επιδράσουν οι Γ.Τ οργανισμοί σε οργανισμούς που δεν είναι προβλεπόμενοι στόχοι. Όπως προαναφέραμε εργαστηριακά πειράματα έδειξαν ότι γύρη από γενετικά τροποποιημένο καλαμπόκι-Bt μπορεί να αποβεί θανατηφόρος στην πεταλούδα τύπου Monarch3.
- Τα Γ.Τ. τρόφιμα είναι ή όχι βλαπτικά στο περιβάλλον;
Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα είναι αναγκαίο να χρησιμοποιούνται τέστ τα οποία θα εξετάζουν όχι μόνον τις τοξικές επιδράσεις στον άνθρωπο αλλά και τις επιδράσεις στο υπόλοιπο οικοσύστημα. Απαιτείται δηλαδή να εκτιμηθούν κίνδυνοι στα ζώα που βόσκουν, στα πουλιά, στα έντομα, τα οποία για πρώτη στη βιολογική τους ιστορία εκτίθενται σε ένα σύνολο καινοφανών ουσιών. Γιαυτό το λόγο η έννοια των κινδύνων στην υγεία αλλάζει περιεχόμενο στην εποχή της Γενετικής Μηχανικής και Βιοτεχνολογίας δηλαδή διευρύνεται.
Άλλωστε είναι γνωστό ότι “η υγεία του ανθρώπου είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ισορροπία των διαφόρων παραμέτρων του οικοσυστήματος και δεν περιορίζεται μόνο στα στενά πλαίσια της αναζήτησης περιορισμένων βλαβών και νόσων”. Κατά συνέπεια πέρα από τις άμεσες επιπτώσεις στον άνθρωπο, η παραγωγή και κυκλοφορία των Γ.Τ. τροφίμων πρέπει να εξετασθεί κάτω από το ενδεχόμενον να συμβεί:
- Διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας και της βιοποικιλότητας.
- Να αυξηθεί η ανθεκτικότητα σε αρκετά είδη ζιζανίων, νέα είδη να κυριαρχήσουν, άλλα να υποχωρήσουν ή να εξαφανιστούν και έτσι να υπάρξει μια πλήρης φυσική απορύθμιση.
- Ροή γονιδίων από τα Γ.Τ φυτά, στα φυτά των γύρω καλλιεργειών, αλλά και σε άγρια συγγενικά φυτικά είδη (γενετική μόλυνση), προκαλώντας απρόβλεπτα φαινόμενα.
- Γενετική ρύπανση, δηλαδή η ανεξέλεγκτη κυκλοφορία γονιδίων και μεταλλαγμένων οργανισμών στο περιβάλλον
Σημείωση: Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στην ρύπανση των Γ.Τ. οργανισμών και στα άλλα σοβαρά είδη ρύπανσης, όπως είναι η χημική ή η ραδιενεργός ρύπανση. Και οι διαφορές αυτές συνοψίζονται στο ότι οι Γ.Τ οργανισμοί μπορούν να πολλαπλασιαστούν, να μεταλλαχτούν, να διασταυρωθούν με άλλους ζωντανούς οργανισμούς και να μεταβιβάσουν τα νέα χαρακτηριστικά στους απογόνους. Ακόμη μπορούν να μεταναστεύσουν. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι αυτή η διαδικασία δεν είναι αναστρέψιμη. Γιατί εδώ δεν μπορεί να εφαρμοστεί διαδικασία απόσυρσης, όπως συμβαίνει συχνά με φάρμακα που αποσύρονται από την κυκλοφορία γιατί βρέθηκε να έχουν σημαντικές παρενέργειες. Με τους Γ.Τ. οργανισμούς, σε περίπτωση λάθους, οι οικολογικές επιπτώσεις ίσως θα είναι δύσκολο έως αδύνατο να αποκατασταθούν, δεδομένου ότι δεν θα είναι δυνατή η «απόσυρση» των απελευθερωμένων οργανισμών. Και όπως αναφέρει ο Βρετανικός Ιατρικός Σύλλογος σε μία αναφορά του το 1999, «Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι αφ’ ης στιγμής οι Γ.Τ. οργανισμοί απελευθερωθούν στο περιβάλλον, δεν μπορούν ποτέ να ανακληθούν».
Ακόμη ο Ιατρικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης στις 5/6/2001, με πόρισμα επιτροπής που συνέστησε για να εξετάσει τις επιπτώσεις των Γ.Τ. οργανισμών στην υγεία του ανθρώπου, ανάμεσα στα άλλα επισημαίνει ότι: «Η απελευθέρωση των Γ.Τ. οργανισμών. στο περιβάλλον είναι μια διαδικασία που πρέπει να ανασταλεί. Η αναστολή αυτή να ισχύσει για όσο διάστημα χρειαστεί, ώστε να παραχθεί η αναγκαία τεχνογνωσία που θα εγγυάται τη μη πρόκληση βλάβης στην υγεία και το περιβάλλον. Η επιστήμη δεν εξασφαλίζει σήμερα την εγγύηση αυτή», και καλεί την ελληνική πολιτεία «να εμποδίσει την εισαγωγή και διάθεση τροφών που προέρχονται από Γ.Τ. οργανισμούς». Επίσης «να απαγορεύσει την πειραματική ή εκτεταμένη καλλιέργεια των Γ.Τ. φυτών, καθώς και την εκτροφή των Γ.Τ. ζώων».
- Σήμανση των Γ.Τ. τροφίμων και καταναλωτές
Μία αυτονόητη θέση θα ήταν να διασφαλιστεί το δικαίωμα του καταναλωτή στην επιλογή των προϊόντων που καταναλώνει. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει όχι μόνον την υποχρεωτική σήμανση των προϊόντων που προέρχονται από Γ.Τ.Ο, αλλά και τους αναγκαίους ελέγχους για την εφαρμογή αυτού του μέτρου, το οποίο άλλωστε έχει θεσπιστεί για όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παρόλα αυτά η θέση αυτή δεν αποτελεί ουσιαστική λύση στο πρόβλημα επειδή εμπεριέχει τη σιωπηλή έστω συγκατάθεση των καταναλωτών απέναντι στις εταιρείες βιοτεχνολογίας, να κυκλοφορούν προϊόντα δυνητικώς βλαπτικά στην υγεία και το περιβάλλον, αρκεί αυτά να σημαίνονται.
Αν αναλογιστεί κανείς ότι τα Γ.Τ. τρόφιμα θα είναι φθηνότερα από τα συμβατικά, τότε αυτά θα προορίζονται για τους οικονομικά ασθενέστερους και τους λαούς του τρίτου κόσμου, καθώς για κείνους δεν θα ισχύει το δικαίωμα της επιλογής.
Όμως οι Γ.Τ. οργανισμοί και τα Γ.Τ. τρόφιμα, δεν αφορούν μόνο στην υγεία των ανθρώπων που τα καταναλώνουν, αλλά μπορούν να αποβούν αποσταθεροποιητικοί παράγοντες για ολόκληρη τη βιόσφαιρα. Με την έννοια αυτή το όλο ζήτημα έχει καθολικές διαστάσεις και κατά συνέπεια οι λύσεις δεν μπορεί παρά να είναι καθολικού χαρακτήρα.
Για τους λόγους αυτούς, η απαίτηση για την σήμανση των Γ.Τ. προϊόντων αποτελεί ένα προσωρινό μέτρο για όσο καιρό παράγονται τα προϊόντα αυτά από ορισμένες χώρες και ταυτόχρονα και ένα όπλο στον αγώνα για την εμπορική απομόνωση και την καθολική εξάλειψη των Γ.Τ. οργανισμών και τροφίμων.
Χρησιμότητα και όρια της σήμανσης των προϊόντων
Η σήμανση των προϊόντων ισχύει για τις χώρες της Ε.Ε από το Νοέμβρη του 2003 και στη χώρα μας από τις 18 Απριλίου 2004. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι έστω και προσωρινά, είναι ένα σημαντικό βήμα γιατί διασφαλίζει το δικαίωμα του καταναλωτή να γνωρίζει και να επιλέγει τι τρώει. Ακόμη επιτρέπει στο να γίνουν έρευνες για τις επιδράσεις στην υγεία των ανθρώπων και των ζώων.
Πρέπει όμως να πούμε ότι η σήμανση των τροφίμων δεν είναι πανάκεια επειδή:
1.Δεν υποχρεώνονται οι παραγωγοί ζωικών προϊόντων, να σημαίνουν τα προϊόντα αυτά (κρέας, γάλα, αυγά), όταν προέρχονται από ζώα που έχουν τραφεί με Γ.Τ. ζωοτροφές (καλαμπόκι, σόγια).
2.Οι Γ.Τ. καλλιέργειες θα επιβληθεί να «συνυπάρχουν» με τις συμβατικές και τις βιολογικές. Τα μέτρα που συστήνονται για την αποφυγή της μόλυνσης έχουν εθελοντικό χαρακτήρα και δεν δίνουν τη νομική δυνατότητα στα κράτη-μέλη να προστατεύουν τις συμβατικές και τις βιολογικές καλλιέργειες.
Εδώ πρέπει να πούμε ότι η «συνύπαρξη» Γ.Τ καλλιεργειών με τις συμβατικές ή τις βιολογικές καλλιέργειες, είναι πρακτικά αδύνατη, καθώς διαπιστώθηκε μεταφορά γονιδίων ακόμη και σε απόσταση 4 χιλιομέτρων και ακόμη ότι τα μέτρα που χρειάζονται για την αποτροπή της γενετικής μόλυνσης υπολογίστηκε ότι οδηγούν σε αύξηση του κόστους παραγωγής έως 41% (από την Joint Research Agency), πράγμα που καθιστά ανεφάρμοστο το μέτρο από τους καλλιεργητές Γ.Τ φυτών.
- Το ζήτημα των Γ.Τ. οργανισμών και τροφίμων είναι πολιτικό και κοινωνικό ζήτημα
Εκείνο όμως που έχει μεγαλύτερη σημασία να αναφερθεί είναι ότι το ζήτημα των Γ.Τ. οργανισμών και τροφίμων δεν είναι ένα καθαρά επιστημονικό θέμα. Είναι κυρίως πολιτικό και κοινωνικό ζήτημα, και δευτερευόντως επιστημονικό. Η καλλιέργεια και εκτροφή των Γ.Τ. οργανισμών δεν έχει επιπτώσεις μόνο στην υγεία και το περιβάλλον. Είναι και:
- Οι επιπτώσεις στην αγροτική οικονομία, με την βίαιη κατάργηση των συμβατικών και των βιολογικών καλλιεργειών εξαιτίας της μη δυνατής συνύπαρξης.
- Η βίαιη καταστροφή των παραδοσιακών καλλιεργειών.
- Ο έλεγχος της διατροφής από απρόσωπα υπερεθνικά κέντρα.
Στον οικονομικό και εμπορικό πόλεμο μεταξύ των βιοτεχνολογικών εταιρειών που εμπορεύονται νεοφανή προϊόντα και των βιολογικών καλλιεργητών, ας διαφυλάξουμε τη δια βίου ευεξία και υγεία μας καταναλώνοντας ανεπιφύλακτα βιολογικά προϊόντα.
Το πράγμα λοιπόν θέλει μια διαφορετική αντιμετώπιση. Πρέπει να κάνουμε κάτι ριζικά διαφορετικό.
Κι αυτό είναι πρώτο, πρέπει να αλλάξουμε νοοτροπία, να αλλάξουμε την καταναλωτική μανία, μακριά από την ποσότητα και πιο κοντά στην ποιότητα, κι αυτά γίνονται μόνο με συνεχή εκπαίδευση. Να φύγουμε από το αναπτυξιακό πρότυπο που ακολουθούμε και να πάμε σε αυτό που νομίζω ότι οι περισσότεροι το έχουμε ενστερνιστεί και είναι αυτό που λέμε αειφόρος ανάπτυξη.
Οικονομική δηλαδή ανάπτυξη με σεβασμό προς το περιβάλλον.
Η ουσιαστική λύση θα είναι μια ολική αλλαγή στην συμπεριφορά μας, να πάψουμε να είμαστε καταναλωτές της ποσότητας και να είμαστε καταναλωτές της ποιότητας. Να βάλουμε προτεραιότητες στη ζωή μας που να αναγνωρίζουν ορισμένες αξίες. Δεν μπορεί ας πούμε οι οικονομικές προτεραιότητες να μπούνε πιο μπροστά από τις προτεραιότητες της υγείας. Βλέπετε τι έγινε με τις «τρελές αγελάδες»; Βάλαμε πιο μπροστά τις οικονομικές προτεραιότητες πχ. Τις προτεραιότητες της κρεαταγοράς και είχαμε μια καταστροφή και για την υγεία, και για χιλιάδες αγελάδες και για την κρεαταγορά τελικά. Λοιπόν αυτό πρέπει να μας γίνει μάθημα, πρέπει να υπάρχει μια προτεραιότητα των αξιών.
Εν ολίγοις να βάλουμε
ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΖΩΗ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΑ ΚΕΡΔΗ.
Ηράκλεια 20/4/2005.
Βιβλιογραφία
- Δικτυακός τόπος της ΔΗΩ. www.dionet.gr
(Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων).
- IFOAM (2002). Organic Agricolture & Biodiversity, Eds IFOAM.
- The Economist 11.12.2003, Research Report of Economist Intelligence Unit on Nutrition in Collaboration with Soil Association.
- Unites States Department of Agriculture (U.S.D.A.) Economic Research Service, Agricoltural Outlook, April 2000.
- U.S.D.A. Foreign Agricultural Service FAS online, June 2000, “Organic Markets Oler U.S. Agricolture Current and Future Sales Opportunities”.
- KLEINER, K.(1997). “Monsanto’s cotton gets the Mississippi blues” New cientist1 Nov, 1997
- TABASHNIK, BE. (1994) “Evolution of resistance to Bacillus thuringiensis”. Annu. Rev. Entomol. 39, 47-49.
- LOSEY, J.E. (1999) “Transgenic pollen herms monarch larvae”. Nature, 399, 314.
- DEEPAK, S et.al. (1999) ” Transgenic plants: Insectical toxin in root exudates from Bt corn” Nature 402, 480.
- BENBROCK, C. (1999) “Evidence of the Magnitude of the Roundup Ready
Soybean Yield Drag from University- Based Varietal Trials in 1998″ Ag
BioTech Info Net Technical Paper Number 1, July 13,
- NORDLEE, J.A. et.al. (1996) “Identification of a brazil-nut allergen in transgenic soybeans” N. Eng. J Med 334 (11), 688-92.