Αν επιδερμικά δει κανείς την επέκταση των μεγάλων πολυκαταστημάτων και διεθνών αλυσίδων στην περιφέρεια θα μιλήσει ενδεχόμενα για επενδύσεις που είναι ευπρόσδεκτες, για νέες δυνατότητες και ευκολίες για τον καταναλωτή και βέβαια για δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Παράλληλα η αποδοχή των κανόνων του «ελεύθερου ανταγωνισμού» και της ανοιχτής αγοράς κάνει τον καθένα να θεωρεί αυτονόητο ότι δεν μπορεί κανείς να αποτρέψει μια τέτοια εξέλιξη και ότι οι «προστατευτισμοί» είναι παρωχημένα όπλα ενός ξεπερασμένου και αποτυχημένου κρατισμού, όπως θα έλεγε και ο εγχώριος θεωρητικός του νεοφιλελευθερισμού Α. Ανδριανόπουλος.
Την εποχή της ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων και εμπορευμάτων είναι λογικό να εναντιώνεται κάποιος στην ελεύθερη εγκατάσταση επιχειρήσεων μέσα στην ίδια του την χώρα; Και αν υπάρχει κάποια λογική σε αυτή την θέση είναι εφικτό κάτι τέτοιο;
Προσπάθεια να τεθούν προβληματισμοί θα επιχειρήσω με αυτό το άρθρο για να σκεφτούμε στο τέλος ότι κανένα οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης δεν είναι φυσικό φαινόμενο και τα πάντα καθορίζονται από τις δικές μας επιλογές.
Δεν αμφισβητεί κανείς ότι οι οικονομικές δυνάμεις που σήμερα καθορίζουν τις εξελίξεις της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης «σπρώχνουν» με κάθε κόστος στην κατεύθυνση του μέγιστου δυνατού κέρδους και δημιουργούν ένα διεθνές οικονομικό περιβάλλον τόσο ασφυκτικό που φαντάζει πράγματι ουτοπία να σκέφτεται κανείς ότι αυτό μπορεί να ανατραπεί.
Εδώ θα μιλήσουμε για μία συγκεκριμένη πτυχή αυτού του οικονομικού περιβάλλοντος που αφορά στον «κανόνα» ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις θα καλύψουν κάθε παραγωγική, μεταποιητική και εμπορική (χονδρική και λιανική) διαδικασία (δραστηριότητα) και οι μικρές και μεσαίες θα εξαφανιστούν ή θα απορροφηθούν από τις προηγούμενες.
Είδαμε τα προηγούμενα χρόνια σιγά – σιγά να εξαφανίζονται τα μικρά καταστήματα τροφίμων (μπακάλικα) αφού δεν μπόρεσαν να αντέξουν στην εμφάνιση των πολυκαταστημάτων και αυτό έγινε για πολλούς λόγους (την αδυναμία ανταγωνισμού σε επίπεδο τιμών αλλά και την καταναλωτική ευφορία που έδινε στον καταναλωτή το νέο πλούσιο περιβάλλον του πολυκαταστήματος σε συνδυασμό με την βελτιωμένη, σε σχέση με το παρελθόν, οικονομική του δυνατότητα.)
Η αλήθεια βέβαια είναι ότι ο καταναλωτής δικαιούται καλύτερη εξυπηρέτηση και καλύτερη τιμή και αν η μικρή επιχείρηση δεν αντιληφθεί ότι «υποχρεούται» να του τα δώσει, αυτός θα στραφεί όπου νομίζει ότι μπορεί να τα βρει και σ’ αυτό το «παιχνίδι» μάλλον οι μικροεπιχειρηματίες δεν τα πολυκατάφεραν αφού ή θεωρούσαν δεδομένο τον πελάτη ή ήταν και είναι «βαθιά νυχτωμένοι» σε σχέση με το νέο οικονομικό περιβάλλον στο οποίο καλούνται να δραστηριοποιηθούν.
Όταν ακούει λοιπόν κανείς τις απελπισμένες κραυγές των ντόπιων εμπόρων και επιχειρηματιών ότι ρήμαξε η αγορά των Σερρών πρέπει να τους τονίσει ότι η μόνη ασφαλής προστασία για τις επιχειρήσεις τους είναι να αντιλαμβάνονται γρήγορα
τις αλλαγές στην αγορά, τις νέες τάσεις και τα νέα προϊόντα, τις καταναλωτικές συνήθειες και να είναι σε θέση να δώσουν την καλύτερη δυνατή τιμή με άριστη εξυπηρέτηση σε ένα σύγχρονο κατάστημα. Το στοιβαγμένο εμπόρευμα στο σκοτεινό και σκονισμένο κατάστημα με τον επαγγελματία να παίζει τάβλι με τον γείτονά του δεν έχει καμιά τύχη σ’ αυτό το νέο περιβάλλον.
Ας έρθουμε λοιπόν στο θέμα μας.
Στο γαλλικό περιοδικό “Marianne” πρόσφατα δημοσιεύτηκε άρθρο με τον ηχηρό τίτλο (και μάλλον ανησυχητικό περιεχόμενο!) «Η μαύρη βίβλος των μεγάλων αλυσίδων διανομής» και στο οποίο αναφέρεται: « Η επέκταση των Super Market αυξάνει τον πληθωρισμό, καταστρέφει θέσεις εργασίας, στραγγαλίζει τους παραγωγούς, παραμορφώνει τα προάστια, απερημώνει τα κέντρα των πόλεων και χειραγωγεί τα μέσα μαζικής ενημέρωσης» και συνεχίζει «παρά τις διπλάσιες, σε αξία, εκπτώσεις στις τιμές χονδρικής, οι αλυσίδες, εκμεταλλευόμενες την ολιγοπωλιακή δομή του κλάδου, φτάνουν να είναι πιο ακριβές από τα μικρά καταστήματα ενώ ταυτόχρονα εξοντώνοντας τους «μικρούς» διογκώνουν την ανεργία. Σήμερα οι μεγάλες αλυσίδες λιανικής μοιάζουν με τα GUM (τα κρατικά καταστήματα της «μετανοησάσης» Σοβιετικής Ένωσης). Πουλάνε ότι θέλουν, όσο θέλουν, και δεν έχουν ανταγωνιστές».
Μόλις πριν δύο δεκαετίες εμφανίστηκαν στην αστική δομή των πόλεων μας τα Super Market και πριν καλά – καλά ανοίξουν κατάφεραν δύο αθεράπευτα πλήγματα στην ασάλευτη, όπως την θεωρούσαμε τότε, κανονικότητα των ημερών μας: είχαν «καταλάβει» τον κινηματογράφο μας και είχαν διώξει τον μπακάλη μας. Ποιος όμως μπόρεσε να αντισταθεί στην «γοητεία» του: ποικιλία, τάξη, συσκευασμένα προϊόντα και όχι όσπρια, ζάχαρες και ρύζια σε ύποπτης καθαριότητας σακιά, μπόλικες άγνωστες δελεαστικές ετικέτες, εξωτικά εισαγόμενα προϊόντα. Τοπίο αφθονίας. Διατροφική γιορτή. Ο παράδεισος του καταναλωτή. Φώτα νέον και χαρούμενες ουρές στα ταμεία. Όλα αυτά όμως για να λειτουργήσουν έπρεπε να αυξηθούν γεωμετρικά οι ανάγκες μας. Αρχίσαμε λοιπόν να έχουμε ανάγκες, πολλές ανάγκες χωρίς να μπορούμε να αναλογιστούμε ποία είναι η φύση αυτού του αχόρταγου αιτήματος που υποτίθεται ότι ικανοποιούν οι σύγχρονες μεγάλες αλυσίδες λιανικής. Ταυτόχρονα, δεν συνειδη-τοποιήσαμε αμέσως τι επιπτώσεις έφερε το νέο αυτό μοντέλο στους ίδιους τους εργα-ζόμενους σ’ αυτά αλλά και στο ίδιο το εμπόριο.
Αυτά είναι όμως ζητήματα γενικότερου προβληματισμού και ας έρθουμε λοιπόν στις Σέρρες και στα μελλούμενα να συμβούν με την «επένδυση» του “Jumbo” λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη.
Ο ερχομός του “Jumbo” δεν αποτελεί παραγωγική επένδυση αλλά αφορά στο λιανεμπόριο παιχνιδιών, ποδηλάτων, παιδικού ρουχισμού, χαρτικών και σχολικών ειδών κλπ. Μια δραστηριότητα που αφορά με την σειρά της περίπου 150 επαγγελματίες της πόλης και της γύρω περιοχής που θα επηρεαστεί.
Ως καταναλωτής λοιπόν σκέφτομαι ότι είναι καλό να έρθει μια τέτοια επιχείρηση, γιατί έτσι τονώνεται ο ανταγωνισμός και εγώ θα έχω λογικά στην διάθεσή μου μεγαλύτερη ποικιλία προϊόντων και σε καλύτερες μάλιστα τιμές.
Η φιλοσοφία του καλύτερου προϊόντος και σε καλύτερες τιμές μένει βέβαια να αποδειχτεί, καθώς το παράδειγμα άλλων μεγάλων αλυσίδων, που ήδη απλώθηκαν στην περιφέρεια, έφερε βέβαια προϊόντα φτηνά αλλά αποδεδειγμένα πολύ κακής ποιότητας, τόσο που πολλά από τα αντικείμενα που αγοράζει ο καταναλωτής να είναι σχεδόν μιας χρήσης με συνέπεια να αγοράζει στο τέλος πολύ πιο ακριβά.
Όπως και να έχει όμως θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας και είναι παράλογο σε ένα Νομό με τόση ανεργία, και μάλιστα ανάμεσα στους νέους, να εναντιώνονται στην επένδυση πολίτες αλλά και φορείς αντί να είναι ευγνώμονες.
Εδώ υπάρχουν δύο ζητήματα. Πρώτον, οι θέσεις που θα δημιουργηθούν θα είναι, μετά βεβαιότητας, λιγότερες από αυτές που θα χαθούν με το κλείσιμο δεκάδων μικρών επιχειρήσεων. Δεύτερο, η «ποιότητα» των θέσεων εργασίας σαφώς θα είναι στο πνεύμα των ¨ελαστικών¨ σχέσεων (τώρα σε θέλω, ύστερα δεν σε χρειάζομαι!) και το πνεύμα στις υπερωρίες του τύπου: δουλεύεις όσο θέλω και σε πληρώνω όσο θέλω (μιας και η ανεργία αποτελεί εγγύηση ότι θα βρει η εταιρεία όπο-τε θέλει, όσους θέλει και όπως τους θέλει!).
Αν λοιπόν τα μαζέψουμε λίγο τα πράγματα, θα δούμε ότι το μόνο που σίγουρα θα γίνει είναι να μαζέψουν και τα λεφτά του λιανεμπορίου και να τα πάνε στο κέντρο.
Δεν είναι καταστροφολογία λοιπόν να ισχυριστεί κανείς ότι θα επιταχυνθούν οι ρυθμοί ερήμωσης του Νομού (όχι μόνο βέβαια από αυτό, αλλά και με αυτό). Όπως επίσης δεν μπορεί κανένας λογικός άνθρωπος να δεχτεί ότι μόνο έτσι μπορούν να γίνουν τα πράγματα, καθώς τίποτε από όλα αυτά δεν είναι φυσικός νόμος και φυσική εξέλιξη. Βέβαια δεν θα λυθούν τα προβλήματα της περιφέρειάς μας, ούτε θα σωθούμε, με την αποτροπή αυτής της αρνητικής επένδυσης, καθώς χρειάζονται πολλά άλλα πράγματα για να γίνει αυτό, αλλά σίγουρα δεν θα επιταχύνουμε μόνοι μας την αρνη-τική εξέλιξη, επιτρέποντας επιχειρήσεις οδοστρωτήρες να δημιουργήσουν «καμένη γη» στην τοπική αγορά και κοινωνία.
Οι φορείς της πόλης και του Νομού, οι ενώσεις των επαγγελματιών αλλά και οι ίδιοι οι καταναλωτές με την συμπεριφορά τους θα καθορίσουν τις εξελίξεις και γι’ αυτό το λόγο πρέπει να αναλάβουν και τις ευθύνες που τους αναλογούν.
Μήπως όμως έτσι εναντιωνόμαστε στην πρόοδο;
Πρόοδος δεν είναι η κατάργηση του θηλασμού όταν μπορείς να δίνεις στο παιδί σου αγελαδινό γάλα ή ακόμη καλύτερα ανθρώπινο γάλα από μεταλλαγμένες, γι’ αυτό τον σκοπό, αγελάδες γιατί ο θηλασμός δεν είναι μια απλή διαδικασία σίτισης αλλά πολλά άλλα μαζί. Η κατάργηση του θηλασμού λοιπόν θα επηρεάσει την σχέση του παιδιού με την μητέρα αλλά και την μετέπειτα πορεία του.
Έτσι ακριβώς, ο ερχομός ενός πολυκαταστήματος μιας μεγάλης αλυσίδας δεν είναι απαραίτητα πρόοδος και πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τις γενικότερες επιπτώσεις του στην κοινωνικο–οικονομική ζωή του τόπου μας, που θα είναι πολλές.
Ούτε πρόοδος, λοιπόν, ούτε φυσική εξέλιξη και φυσικός νόμος είναι, κατά την σεμνή μου άποψη, ο ερχομός του “Jumbo” και οποιασδήποτε άλλης μεγάλης αλυσίδας που θα έρθει στον Νομό Σερρών όχι για να παράγει πλούτο αλλά για να μαζέψει και τα ρέστα… από τα λιγοστά πράγματα που παράγουμε ακόμη.
Σέρρες, Μάιος 2005.