Οι πρώτες αξιόπιστες αποδείξεις για την κατανάλωση καφέ αναφέρονται στα μέσα του 15ου αιώνα, σε μοναστήρια της Υεμένης που τον χρησιμοποιούσαν ως φάρμακο και ως ποτό για κοινωνικές εκδηλώσεις. Μέχρι τον 16ο αιώνα έφθασε στα μέσα της Μέσης Ανατολής, στην Περσία, στην Τουρκία και στη Νότιο Αφρική, ενώ μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα είχε γίνει μία από τις πιο κερδοφόρες εξαγωγικές καλλιέργειες στον κόσμο.
Ο καφές παράγεται από το καφεόδενδρο, έναν αειθαλή κορμώδη θάμνο, που μοιάζει πολύ με την κερασιά και έχει 66 αναγνωρισμένες ποικιλίες. Οι δύο βασικές ποικιλίες καφέ είναι η Arabica και η Robusta. Ο καφές περνάει από διάφορα στάδια παραγωγής και επεξεργασίας μέχρι να γίνει διαθέσιμος στους καταναλωτές (φυτεία, επεξεργασία, ψήσιμο, άλεσμα). Στην αποκαφεϊνοποίηση, απομακρύνεται το μεγαλύτερο μέρος της καφεΐνης των πράσινων κόκκων του καφέ για την δημιουργία του ντεκαφεϊνέ.
Η χημική σύσταση του καφέ εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως η ποικιλία, η καλλιέργεια, η επεξεργασία και η αποθήκευσή του. Ο καρπός του καφέ περιέχει εκτός της καφεΐνης μείγμα μακροθρεπτικών και μικροθρεπτικών συστατικών.
Η καφεΐνη είναι μια λευκή κρυσταλλική ουσία με έντονη πικρή γεύση που από χημική άποψη υπάγεται στα αλκαλοειδή της ξανθίνης. Η περιεκτικότητα σε καφεΐνη εξαρτάται από την ποικιλία του φυτού, το καβούρδισμα, το άλεσμα και την μέθοδο παρασκευής του.
Η απορρόφηση της καφεΐνης ξεκινάει από το στομάχι και ολοκληρώνεται στο λεπτό έντερο, στην συνέχεια κατανέμεται σε ολόκληρο το σώμα (αίμα, εγκέφαλο, εγκεφαλονωτιαίο υγρό, σάλιο, ιδρώτα και σε διάφορα άλλα όργανα) ενώ μεταβολίζεται στο Ήπαρ.
Δεν υπάρχει συγκεκριμένη σύσταση για την πρόσληψη της καφεΐνης από τους Διεθνείς Οργανισμούς. Ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων (FDA) και η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας των Τροφίμων (EFSA) συστήνουν η κατανάλωση καφεΐνης να μην ξεπερνά τα 400mg ημερησίως για τους ενήλικες άνδρες (4-5 φλιτζάνια καφέ) και 200 mg για της ενήλικες, σε αναπαραγωγική ηλικία, γυναίκες.
Η περιεκτικότητα των ειδών του καφέ σε καφεΐνη:
Είδος καφέ ανά μερίδα Περιεκτικότητα σε καφεΐνη (mg)
Γαλλικός καφές (200ml) / 115-175
Στιγμιαίος καφές (180ml) / 65-100
Εσπρέσο (30ml) / 30-65
Ελληνικός καφές (60ml) / 40-50
Ντεκαφεϊνέ στιγμιαίος (200ml) / 2-3
Ντεκαφεϊνέ Ελληνικός / 0,75-1
Ντεκαφεϊνέ εσπρέσο (30ml) / 0-0,5
Επιστημονικά δεδομένα για επίδραση του καφέ σε καταστάσεις υγείας
- Επίδραση στο ενεργειακό ισοζύγιο
Η απώλεια σωματικού βάρους αποτελεί στρατηγική πρόληψης ή/και αντιμετώπισης πολλών χρόνιων νοσημάτων όπως ο Σακχαρώδης Διαβήτης, τα Καρδιαγγειακά, η Υπέρταση κ.ά.
Δεδομένα από τις λίγες διαθέσιμες μελέτες υποστηρίζουν ότι η τακτική κατανάλωση καφέ πιθανώς να έχει ευεργετικά αποτελέσματα στο σωματικό βάρος, είτε μέσω της μείωσης της πρόσληψης ενέργειας, είτε μέσω της αύξησης της ενεργειακής δαπάνης. Εντούτοις απαιτούνται περισσότερες καλά σχεδιασμένες κλινικές μελέτες για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων και είναι άγνωστο αν η κατανάλωση καφέ, στα πλαίσια ενός ισορροπημένου διαιτολογίου, μπορεί να συνεισφέρει στην απώλεια σωματικού βάρους και λίπους.
Από τα μέχρι σήμερα δεδομένα, μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η μέτρια κατανάλωση καφέ, 2-3 φλιτζάνια ανά ημέρα, δεν προκαλεί δυσμενείς επιδράσεις στο σωματικό βάρος και λίπος, ενώ ίσως να προσφέρει και κάποιο μικρό όφελος στην απώλεια ή/και διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους.
- Επίδραση στον Σακχαρώδη Διαβήτη (Σ/Δ)
Η προστατευτική δράση του καφέ έναντι της εμφάνισης Σ/Δ τύπου 2 είναι ένα πολλά υποσχόμενο ερευνητικό πεδίο, στο οποίο απαιτούνται περισσότερες καλά σχεδιασμένες μελέτες, ώστε να διευκρινιστεί τόσο ο ρόλος του καφέ όσο και των συστατικών του στην ευνοϊκή αυτή δράση.
Από τα μέχρι σήμερα δεδομένα, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η μέτρια κατανάλωση καφέ (3-4 φλιτζάνια/ημέρα) δεν προκαλεί δυσμενείς επιδράσεις στον γλυκαιμικό έλεγχο και πιθανώς να είναι ευεργετική στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης Σ/Δ τύπου 2 μακροπρόθεσμα.
- Επίδραση στην Καρδιαγγειακή Νόσο
Τα αποτελέσματα των μελετών ως προς τον ρόλο της κατανάλωσης του καφέ στα καρδιαγγειακά νοσήματα και στους παράγοντες κινδύνου τους είναι αντικρουόμενα και υπάρχει και εδώ ανάγκη για περισσότερες καλά σχεδιασμένες κλινικές μελέτες.
Από τα διαθέσιμα όμως δεδομένα μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η μέτρια κατανάλωση καφέ (2-3 φλυτζάνια/ημέρα) δεν φαίνεται να έχει δυσμενή επίδραση στον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων ή στους παράγοντες κινδύνου τους και πιθανώς να προσφέρει και ένα μέτριο όφελος λόγω της υψηλής αντιοξειδωτικής ικανότητας του καφέ και των συστατικών του και της μείωσης της οξείδωσης της LDL χοληστερόλης.
Δεν υπάρχουν παρ’ όλα αυτά επίσημα συστάσεις και οδηγίες και για τον λόγο αυτό είναι καλό ο κάθε ασθενής να λαμβάνει καθοδήγηση από τον θεράποντα γιατρό του.
- Επίδραση στον καρκίνο
Η πλειοψηφία των επιδημιολογικών μελετών δείχνει μια ευεργετική συσχέτιση ανάμεσα στην μέτρια κατανάλωση καφέ και την μείωση της εμφάνισης καρκίνου. Σε γενικές γραμμές η κατανάλωση καφέ φαίνεται να έχει προστατευτική δράση σε κάποιες μορφές καρκίνου ή να μη σχετίζεται, ενώ δεν έχει δυσμενείς επιπτώσεις σε όσους ήδη πάσχουν από την νόσο.
- Επίδραση στην κύηση και γαλουχία
Από το σύνολο των επιστημονικών δεδομένων φαίνεται πως μέσα σε επιτρεπτά όρια (<200mg/ημέρα) η πρόσληψη καφεΐνης δεν έχει αρνητικές συνέπειες στην εγκυμονούσα ή στο έμβρυο καθώς και στον θηλασμό.
- Επίδραση στην γαστρεντερική λειτουργία
Τα αποτελέσματα των μελετών είναι αντικρουόμενα και δεν προκύπτουν πειστικές αποδείξεις συσχέτισης της κατανάλωσης καφέ με γαστρεντερικές διαταραχές στον υγιή πληθυσμό.
Είναι πιθανό το στρες να ευθύνεται για αναφερόμενες τέτοιες ενοχλήσεις σε υγιή άτομα και όχι το είδος, η θερμοκρασία ή η επεξεργασία των ποικιλιών του καφέ.
- Επίδραση στον εγκέφαλο (ψυχική διάθεση, πνευματική εγρήγορση, προσοχή, αντανακλαστικά, άγχος, ύπνος)
Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η μέτρια καθημερινή κατανάλωση καφέ έχει ευεργετικές επιδράσεις στον εγκέφαλο, όπως βελτίωση της ψυχικής και νοητικής κατάστασης και λειτουργίας, αύξηση της εγρήγορσης, της μνήμης, της πνευματικής απόδοσης, της προσοχής, της ενεργητικότητας, της θετικής διάθεσης, της ευχαρίστησης και μείωση του χρόνου αντίδρασης, κόπωσης και άγχους.
Σε άτομα γονιδιακά ευαίσθητα στον καφέ εντούτοις μπορεί να επιφέρει διαταραχές στον ύπνο. Συμπεράσματα σε σχέση με την Νόσο Alzheimer δεν μπορούν να εξαχθούν σε αυτό το στάδιο, ενώ είναι ξεκάθαρο ότι μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης της Νόσου του Πάρκινσον.
- Επίδραση των αντιοξειδωτικών του καφέ σε δείκτες υγείας
Τα αποτελέσματα των λίγων μελετών για τον ρόλο τω αντιοξειδωτικών του καφέ σε δείκτες υγείας είναι πολύ ενθαρρυντικά και πολλά υποσχόμενα. Όμως ο αριθμός των μελετών είναι μικρός και με μεγάλη ετερογένεια ως προς τον σχεδιασμό και την μεθοδολογία τους και για τον λόγο αυτό θα χρειαστούν και εδώ περισσότερες και καλύτερα σχεδιασμένες μελέτες.
[Από την δημοσιευθείσα εργασία της ΑΙΜΙΛΙΑΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ και του ΑΝΤΩΝΗ ΖΑΜΠΕΛΑ καθηγητών στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών μετά από εκτενή βιβλιογραφική ανασκόπηση (266 εργασιών και άρθρων)]
20 Νοεμβρίου 2017.